1. హిందూ వివాహ పరిచయం
2. వేదాలలో వివాహ ప్రాముఖ్యత
3. వివాహం అంటే ఏమిటి?
4. గృహస్థాశ్రమ ధర్మం
5. వివాహం యొక్క లక్ష్యాలు: ధర్మ, అర్థ, కామ, మోక్ష
6. వివాహానికి ముందు సంస్కారాలు
7. పెళ్లి చూపులు & సంబంధ నిర్ణయం
8. జాతక మేళనం – గుణాలు, నక్షత్రాలు, మంగళ దోషం
9. నిశ్చితార్థం: ఆచారాలు, భావన
10. పసుపు, పూత, మేహందీ, సంగీత్ – ప్రాంతీయ ఉత్సవాలు
11. ముహూర్తం నిర్ణయం – పంచాంగ శాస్త్రం ప్రకారం
12. వివాహ దిన కార్యక్రమాలు
13. గణపతి పూజ, మండప ప్రవేశం
14. కన్యాదానం: తాత్పర్యం, వేద మంత్రాలు
15. పాణిగ్రహణం: చేయి పట్టే క్రియ తాత్పర్యం
16. మాంగల్యధారణం – తాళి ముక్కలు అర్థం
17. సప్తపది: ఏడు అడుగుల ప్రాముఖ్యత
18. హోమాలు, అక్షింతలు, ఆశీర్వాదం
19. గృహప్రవేశం, వధువు స్వాగతం
20. మంగళ విందు & పెద్దల ఆశీర్వాద సభ
21. వివాహ రకాలు – మనుస్మృతి ప్రకారం ఎనిమిది రకాలు
22. బ్రాహ్మ, దైవ, ఆర్ష, ప్రాజాపత్య వివాహాలు
23. గాంధర్వ, అసుర, రాక్షస, పైశాచిక వివాహాలు
24. వివాహాల తాత్వికత మరియు నైతికత
25. వధూవరుల మధ్య ధర్మ బంధం
26. ఆధ్యాత్మిక పరంగా వివాహం బలమేమిటి?
27. వివాహంలో స్త్రీ పాత్ర, పురుష బాధ్యతలు
28. కుటుంబ వ్యవస్థలో వివాహ ప్రాముఖ్యత
29. వివాహానికి సంబంధించి పురాణ గాధలు
30. వివాహ మంత్రాల వేదిక అనువాదాలు
31. వివాహ సంగీతం, కళలు, నాటకం – సాంస్కృతిక కోణం
32. ప్రాంతీయ భేదాలు – ఉత్తర vs దక్షిణ భారతం
33. ఆధునిక యుగంలో వివాహ మార్పులు
34. లవ్ మ్యారేజ్, కోర్ట్ మ్యారేజ్ – హిందూ దృష్టిలో
35. ఇంటర్ కుల/మత వివాహాల పై హిందూ స్పందన
36. హిందూ వివాహ చట్టం (1955) – విశ్లేషణ
37. నూతన జంటలకు ఆచార మార్గదర్శకత
38. వివాహం తర్వాత సంస్కారాలు – గర్భాధాన, పౌర్ణమి పూజ
39. సంస్కృత శ్లోకాలతో వివాహ ప్రాముఖ్యత
40. హిందూ వివాహం – సమకాలీన విశ్లేషణ & ముగింపు

1. హిందూ వివాహ పరిచయం

హిందూ సంప్రదాయంలో వివాహం ఒక పవిత్ర సంస్కారంగా భావించబడుతుంది. ఇది కేవలం ఇద్దరు వ్యక్తుల శారీరక, మానసిక కలయిక మాత్రమే కాకుండా, రెండు కుటుంబాల, వారి వంశాల మానవతా బంధానికి ప్రతీక. ఇది వ్యక్తిగత జీవితానికి మార్గనిర్దేశకమైన గమనం మాత్రమే కాదు, సమాజ నిర్మాణానికి కీలకమైన మూల స్తంభం కూడా. వివాహం ద్వారా ఒక వ్యక్తి గృహస్థాశ్రమంలో ప్రవేశిస్తాడు – ఇది వేదకాలం నుండి భారతీయ సంస్కృతిలో అత్యంత ప్రాధాన్యత కలిగిన దశ.

హిందూ శాస్త్రాలలో వివాహాన్ని మానవ జీవితంలోని పవిత్ర ధర్మయజ్ఞంగా పేర్కొన్నారు. వేదాల్లోని ఋగ్వేదం, యజుర్వేదం, సామవేదం మరియు అథర్వవేదాలలో వివాహ సంస్కారానికి సంబంధించిన అనేక మంత్రాలు, విధానాలు ఉన్నవి. ఈ మంత్రాలు తత్త్వజ్ఞానంతో కూడినవి, రెండు జీవుల మిళితాన్ని శాశ్వతమైన ధర్మబంధంగా అభివర్ణిస్తాయి.

వివాహానికి సంబంధించి మనుస్మృతి ఇలా చెబుతుంది:

“ధర్మార్ధకామమోక్షాణాం ఆరంభః విబ్రహ్మచర్యణా। గృహస్థాశ్రమధర్మేణ ప్రతిష్ఠితః సనాతనః॥”

అంటే, మానవుడు నాలుగు పురుషార్థాలు (ధర్మ, అర్థ, కామ, మోక్ష) సాధించాలంటే బ్రహ్మచర్యం అనంతరం గృహస్థాశ్రమంలో ప్రవేశించాలి. ఈ గృహస్థాశ్రమంలోకి ప్రవేశానికి ద్వారం అయినది వివాహం.

పురాణాలలో కూడా వివాహాన్ని అత్యున్నత స్థాయిలో గౌరవించారు. రామాయణంలో శ్రీరామ – సీతల వివాహం, మహాభారతంలో అర్జున – ద్రౌపదిల వివాహం, శివ – పార్వతుల కళ్యాణం వంటి అనేక ఉదాహరణలు హిందూ వివాహ సంస్కృతి యొక్క గొప్పతనాన్ని తెలుపుతాయి.

వివాహం అనేది హిందూమతంలో పునర్జన్మల అనుబంధాన్ని సూచించేదిగా భావిస్తారు. “ఏడు జన్మల బంధం” అనే సుప్రసిద్ధ అభిప్రాయం కూడా దీనినే ప్రతిబింబిస్తుంది. హిందూ సంప్రదాయం ప్రకారం, వివాహం ఒక జీవితకాలపు బంధం మాత్రమే కాదు, ఆత్మల శాశ్వత సంబంధాన్ని ప్రతిబింబించే ఆధ్యాత్మిక కలయిక కూడా.

ఈ విధంగా, హిందూ వివాహం అనేది ధర్మపరమైన, సంస్కృతిమయమైన మరియు ఆధ్యాత్మికతతో కూడిన జీవన విధానం.

2. వేదాలలో వివాహ ప్రాముఖ్యత

వేదసాహిత్యంలో వివాహం యొక్క ప్రాముఖ్యతను విశేషంగా వర్ణించారు. నాలుగు వేదాలలో — ఋగ్వేదం, యజుర్వేదం, సామవేదం, అథర్వవేదాలలో — వివాహ సంస్కారానికి సంబంధించిన అనేక మంత్రాలు, కర్మకాండలు ఉన్నాయి. వేదకాలం నుండి హిందూ సంస్కృతిలో వివాహం ఒక పవిత్రమైన, ధర్మబద్ధమైన సంస్కారంగా పరిగణించబడింది.

వేదాలలో వివాహాన్ని “వివాహసంస్కారః” అని పేర్కొన్నారు. ఇది మనుషుల జీవితంలో అత్యంత ముఖ్యమైన ఘట్టంగా భావించబడుతుంది. ఋగ్వేదంలోని వివాహసూక్తం (మండల 10, సూక్త 85) ఈ విషయం స్పష్టంగా తెలియజేస్తుంది. ఈ సూక్తంలో వధూవరుల స్నేహం, భక్తి, నమ్మకం, పరస్పర గౌరవం వంటి అంశాలు ప్రధానంగా చెప్పబడతాయి.

ఋగ్వేదం – వివాహ సూత్రం:

ఋగ్వేదం 10వ మండలంలోని 85వ సూక్తం (సూర్యా సూక్తం) వివాహానికి ప్రత్యేకంగా అంకితమైనది. ఇందులో 47 మంత్రాలున్నాయి, వీటిలో వధూవరుల కలయిక, గృహప్రవేశం, సామాజిక ధర్మాలు మొదలైన అంశాలు వివరించబడ్డాయి.

ఉదాహరణ:

“సమంజతీ సప్రథతీ సమన క్షేత్రాణి చక్రతుః। సమావీర్దేవౌ సవితా సమానమస్తు వామమనః॥”

ఈ మంత్రంలో వరుడు, వధువు ఒకే మార్గంలో కలసి ముందుకు సాగాలని ప్రార్థించబడింది.

యజుర్వేదం – వివాహ కర్మలు:

యజుర్వేదంలో వివాహ సందర్భంలో ఉపయోగించే మంత్రాలు, హోమాలు, అగ్ని ప్రదక్షిణలు, సప్తపది వంటి పద్ధతుల వివరాలు ఉన్నాయి. వధూవరులు జీవితంలో కలిసి ధర్మానుసారంగా జీవించాలని, ఆధ్యాత్మికంగా ఎదగాలని మంత్రాలు సూచిస్తాయి.

ఉదాహరణ:

“మామనువ్రతా భవ – నేను నీ నియమాన్ని అనుసరిస్తాను, నీవు నావి అనుసరించు” – ఇది పరస్పర నిబద్ధతకు సంకేతం.

అథర్వవేదం – గృహస్థాశ్రమ పద్ధతులు:

అథర్వవేదంలో వివాహానంతర జీవిత విధానాలపై దృష్టి ఉంటుంది. వధూవరుల జీవితం కలసి ధర్మబద్ధంగా సాగాలనే సంకల్పం ఇందులో ప్రధానంగా కనిపిస్తుంది.

“త్వం పతిః స్యాత్ త్వమపత్యాని జనయాత్।” – వరుడు జీవన భాగస్వామిగా ఉండి, మంచి సంతానాన్ని అందించాలని ఆశిస్తారు.

సామవేదం:

సామవేదం ప్రధానంగా సంగీతాత్మకంగా ఉండి, వివాహ వేడుకల సందర్బంగా ఆలపించే శుభగీతాల రూపంలో ఉపయోగించబడుతుంది.

వేదాల ప్రకారం, వివాహం అనేది కేవలం వ్యక్తిగత వ్యవహారం కాదు – ఇది సమాజ నిర్మాణానికి, సృష్టి పరంపర కొనసాగింపుకు, ధర్మరక్షణకు అవసరమైన పవిత్ర బంధం.

3. వివాహం అంటే ఏమిటి?

“వివాహం” అనే పదం సంస్కృతంలో “విశిష్టంగా వాహనం చేయడం” అనే అర్థాన్ని కలిగి ఉంది. అర్థం ఏమిటంటే – ఒక వ్యక్తి జీవనాన్ని ధర్మపరంగా, సామాజికంగా మరియు ఆధ్యాత్మికంగా నడిపించే శ్రేష్ఠ మార్గాన్ని స్వీకరించడం. హిందూ సంప్రదాయంలో వివాహం అనేది ఇద్దరు వ్యక్తుల శరీర, మనస్సు మరియు ఆత్మల సమ్మిళితంగా భావించబడుతుంది. ఇది కేవలం వ్యక్తిగత నిర్ణయం కాదు – ఇది సమాజాన్ని నిర్మించేందుకు, తరం తరాల పరంపరను కొనసాగించేందుకు, ధర్మాన్ని స్థాపించేందుకు చేసే ప్రక్రియ.

3.1 వివాహం — వ్యక్తిగత జీవనంలో

వ్యక్తిగత స్థాయిలో వివాహం అంటే ఒకరి జీవితంలో మరో వ్యక్తిని భాగస్వామిగా స్వీకరించడం. ఇది పరస్పర ప్రేమ, గౌరవం, నిబద్ధత, సహనం, ధైర్యం వంటి విలువలను పెంపొందించే అనుబంధం. ఇది శారీరకంగా మాత్రమే కాకుండా, భావోద్వేగాత్మకంగా, మానసికంగా మరియు ఆధ్యాత్మికంగా కలయిక కలిగించే బంధం.

3.2 వివాహం — సామాజిక నిర్మాణంలో

వివాహం సమాజంలో కుటుంబ నిర్మాణానికి మూలం. కుటుంబం ద్వారా మనుషులు తమ విలువలు, సంస్కృతిని, సంప్రదాయాన్ని తదుపరి తరాలకు బోధిస్తారు. హిందూ ధర్మం ప్రకారం కుటుంబం అంటే కేవలం పతి-పత్నులు మాత్రమే కాదు, దానిలో పెద్దలు, పిల్లలు, సమాజం అంతా భాగం. వివాహం ద్వారా ఈ సామాజిక సంబంధాలు బలపడతాయి.

3.3 వివాహం — ఆధ్యాత్మిక దృక్పథంలో

హిందూ తత్వశాస్త్రంలో వివాహం అనేది ఆధ్యాత్మిక మార్గంగా భావించబడుతుంది. పతిః మరియు పత్నీ ఇద్దరూ కలసి కర్మానుష్టానాలు చేయడం ద్వారా పుణ్యఫలాన్ని పొందుతారు. వివాహం ద్వారా వారు పితృ ఋణం తీర్చడానికి, దేవ ఋణాన్ని ఆచరించడానికి, మానవజాతికి సేవ చేయడానికి అవకాశం పొందుతారు. ఈ విధంగా వివాహం మోక్ష ప్రాప్తికి కూడా దోహదం చేస్తుంది.

3.4 ధర్మశాస్త్ర దృష్టికోణం

మనుస్మృతి, యాజ్ఞవల్క్యస్మృతి వంటి ధర్మశాస్త్రాలు వివాహాన్ని అనివార్య సంస్కారంగా పేర్కొన్నాయి. “వివాహం లేనివాడు యజ్ఞానికి అర్హుడు కాడు” అని చెప్పడం ద్వారా, ఇది ఒక వ్యక్తి ధార్మిక జీవితానికి ద్వారంగా భావించబడింది.

3.5 సప్తపది ప్రాముఖ్యత

వివాహ సమయంలో తీసుకునే సప్తపది (ఏడు అడుగులు) ద్వారా ఇద్దరూ శాశ్వత జీవన సహచరులుగా బంధపడతారు. ఇది కేవలం ఆచారం మాత్రమే కాదు – జీవితాన్ని కలసి గడపాలనే శాశ్వత సంకల్పం.

3.6 హిందూ వివాహం యొక్క విశిష్టత

ఇతర ధర్మాలతో పోల్చితే హిందూ వివాహం యొక్క ప్రత్యేకత ఏమిటంటే — ఇది విడాకులు లేని ధర్మబద్ధమైన, శాశ్వతమైన బంధంగా పరిగణించబడుతుంది. ఇది వేదముల ప్రకారం జరిగే పవిత్ర కర్మ.

4. గృహస్థాశ్రమ ధర్మం

హిందూ ధర్మశాస్త్రాలలో మనుషుల జీవితాన్ని నాలుగు ఆశ్రమాలుగా విభజించారు: బ్రహ్మచర్యం, గృహస్థం, వానప్రస్థం, సన్న్యాసం. వీటిలో గృహస్థాశ్రమం అత్యంత ముఖ్యమైనదిగా పరిగణించబడుతుంది, ఎందుకంటే ఇది మిగిలిన మూడు ఆశ్రమాలను పోషించగల సామర్థ్యం కలిగి ఉంటుంది.

4.1 గృహస్థాశ్రమం నిర్వచనం

వివాహం జరిగిన తరువాత ఒక వ్యక్తి జీవితంలో ప్రవేశించే రెండవ దశ గృహస్థాశ్రమం. ఇది కేవలం కుటుంబ పోషణ మాత్రమే కాదు – వ్యక్తిగత ధర్మాన్ని, సామాజిక బాధ్యతను, ఆధ్యాత్మిక పరిపక్వతను కలిగి ఉండే జీవన దశ.

“గృహస్థః యజతే యజ్ఞం, పునాతి చ అతిథీన్ పుణ్యాన్।”

అంటే, గృహస్థుడు యజ్ఞాదులు చేసి, అతిథులను ఆదరించి, సమాజానికి పుణ్యాన్ని ప్రసాదిస్తాడు.

4.2 ధర్మపరమైన బాధ్యతలు

గృహస్థుడికి నాలుగు ప్రధాన బాధ్యతలు ఉన్నాయని వేదాలు చెబుతున్నాయి:

1. దైవ ఋణం – దేవతలకు ఆరాధన ద్వారా ఋణాన్ని తీర్చడం
2. పితృ ఋణం – తల్లిదండ్రులకు సేవ చేసి, సంతానాన్ని పెంచడం
3. ఋషి ఋణం – వేదాధ్యయనంతో ఋషుల బోధను కొనసాగించడం
4. మనుష్య ఋణం – అతిథి సత్కారంతో, దానం ధర్మాలతో మానవ సేవ

ఈ నాలుగు ఋణాల పరిపూరణ గృహస్థాశ్రమంలోనే సాధ్యమవుతుంది.

4.3 అర్ధ, కామ, మోక్ష సాధనకు మార్గం

బ్రహ్మచర్యాశ్రమంలో విద్యాభ్యాసం జరిగిన తర్వాత, గృహస్థాశ్రమంలో ధర్మబద్ధమైన జీవితాన్ని కొనసాగిస్తూ అర్ధ (ఆర్థిక సుఖం), కామ (ఇంద్రియసుఖం), మోక్ష (ఆధ్యాత్మిక విమోచనం) సాధనకు మార్గం ఏర్పడుతుంది.

4.4 గృహస్థుని పాత్ర – భర్త, తండ్రి, సామాజిక నాయకుడు

గృహస్థుడు కేవలం కుటుంబాన్ని పోషించే వ్యక్తి కాదు. అతను భార్యకు సహచరుడు, పిల్లలకు మార్గదర్శి, సమాజానికి ఆదర్శంగా ఉండాల్సిన నాయకుడు. అతని మాధుర్యం వల్లే వేద సాంప్రదాయం కొనసాగుతుంది.

4.5 భార్య స్థానం

గృహస్థాశ్రమంలో భార్య పాత్ర అపూర్వమైనది. వేదాలు ఆమెను “గృహలక్ష్మి”, “సహధర్మచారిణి”గా భావించాయి. ఆమె లేకుండా యజ్ఞాదులు, పూజలు, సంస్కారాలు అసంపూర్ణం.

“సహధర్మచారిణీ త్వం మమ” – నీవు నా సహధర్మిని.

4.6 ఆచార వ్యవస్థ

గృహస్థునికి నిర్దిష్టమైన నిత్య కర్మలు ఉన్నాయి:

• బ్రహ్మముహూర్తంలో లేచిన తరువాత స్నానం, జపం
• సంధ్యావందనం, హోమం
• అను ఆహారం – సమానంగా విందు
• అతిథి సేవ
• ధర్మదానం

4.7 ఆదర్శ గృహస్థులు – ఇతిహాసాలలో

• శ్రీరాముడు – ఆదర్శ భర్త
• యుదిష్టిరుడు – ధర్మసంపన్నుడు
• వశిష్ఠ మహర్షి – ఆదర్శ గురువు గృహస్థుడు

ఈ విధంగా గృహస్థాశ్రమ ధర్మం అనేది హిందూ ధర్మ నిర్మాణంలో సారధి స్థానం కలిగి ఉంది. దీనివల్ల వ్యక్తి జీవిత ధ్యేయాలను, సమాజ పరిరక్షణను, ఆధ్యాత్మిక ప్రగతిని సాధించగలడు.

5. వివాహం యొక్క లక్ష్యాలు – ధర్మ, అర్థ, కామ, మోక్ష

హిందూ తత్వశాస్త్రం ప్రకారం మానవ జీవితం నాలుగు ప్రధాన లక్ష్యాలను కలిగి ఉంటుంది. వీటిని పురుషార్థాలు అంటారు:

1. ధర్మం – నైతికత, కర్తవ్యాన్ని ఆచరించడం
2. అర్థం – ధనసంపాదన, భౌతిక అవసరాల నెరవేర్చడం
3. కామం – శారీరక, మానసిక ఆనందం, ఇష్టాల పరిపూరణ
4. మోక్షం – ముక్తి, ఆత్మజ్ఞానం, పరమాత్మ సాధన

వివాహం ఈ నాలుగు పురుషార్థాల సాధనకు ఒక వేదికగా పరిగణించబడుతుంది.

5.1 ధర్మం – దైవ, పితృ, సమాజ ధర్మం

వివాహం ద్వారా వ్యక్తి తన ధర్మబద్ధమైన బాధ్యతలను నెరవేర్చగలడు. భార్యతో కలిసి యజ్ఞాలు, పూజలు, దానధర్మాలు చేయగలడని శాస్త్రాలు చెబుతాయి. అతిథి సేవ, వృద్ధాప్య సేవ, బిడ్డల విద్యాభ్యాసం వంటి పనులు కూడా ధర్మానుకూలమైనవి.

5.2 అర్థం – ధర్మపరంగా సంపాదన

గృహస్థుడు వివాహం తరువాత జీవనోపాధి కోసం శ్రమించి సంపాదిస్తాడు. కానీ అది కేవలం స్వార్థం కోసం కాదు – కుటుంబ పోషణ, సమాజ సేవ, పుణ్యకార్యాలకు వ్యయించడానికి కూడా. శాస్త్రాల్లో ధర్మపూర్వకంగా సంపాదించిన ధనం గొప్పదిగా పేర్కొనబడింది.

5.3 కామం – పరస్పర ప్రేమ, సహజ ఆనందం

వివాహం ద్వారానే నైతికంగా కామపూరణ జరుగుతుంది. భార్యాభర్తల మధ్య ఉండే ప్రేమ, అనురాగం, మానసిక బంధం – ఇవన్నీ జీవనశైలిని మధురంగా, సుఖదాయకంగా చేస్తాయి. ఇది భౌతిక పరమైన సంబంధం కాకుండా, భావోద్వేగాల ఆధారంగా ఉండే పరిణత అనుబంధం.

5.4 మోక్షం – సహధర్మచారిణిగా సాధన

భార్యాభర్తలు కలసి సాధన చేయడం ద్వారా జీవిత పరమార్థాన్ని తెలుసుకోగలరు. గృహస్థునికి శాస్త్రాలు “సహధర్మచారిణి” అని పిలిచే భార్య తోడు ఉంటే, అతని ఆధ్యాత్మిక మార్గం మరింత స్థిరంగా ఉంటుంది.

పురాణాలలో, గృహస్థాశ్రమమే మోక్షానికి మూలధనం అని చెబుతారు:

“ధర్మం – అర్థం – కామం – మోక్షం; గృహస్థాదే అభిజాయతే॥”

5.5 సమన్వయం

ఈ నాలుగు పురుషార్థాలు ఒకదానికొకటి విరుద్ధమైనవి కావు. హిందూ తత్వశాస్త్రం వాటిని సమతుల్యంగా నిర్వహించడమే గృహస్థుని లక్ష్యంగా చెబుతుంది. వివాహం ఈ లక్ష్యాల సమన్వయానికి మానవ జీవితంలో అత్యంత సమర్థమైన సాధనం.

6. వివాహానికి ముందు సంస్కారాలు

హిందూ ధర్మంలో మానవుని జీవితం జననం నుండి మరణం వరకు పండుగలతో, సంస్కారాలతో నిండి ఉంటుంది. ఆ సంస్కారాలలో వివాహానికి ముందుగా జరిగే కొన్ని ముఖ్యమైన సంస్కారాలు ఉన్నాయి. ఇవి వ్యక్తిని వివాహబంధానికి సిద్ధం చేయడమే కాకుండా, అతని జీవితశైలిని ధార్మికంగా మలుచుతాయి.

6.1 గర్భాధాన సంస్కారము

ఇది వివాహం అనంతరం జరిగే మొదటి సంస్కారం అయినప్పటికీ, సంస్కార ధర్మాల పరంగా ఇది గృహస్థాశ్రమపు ప్రారంభాన్ని సూచిస్తుంది. ఈ సంస్కారానికి ముఖ్య ఉద్దేశ్యం – శుద్ధ, సంపూర్ణమైన వంశపారంపర్యాన్ని కొనసాగించడమే.

6.2 నామకరణం, అన్నప్రాశనం, విద్యారంభం

ఈ చిన్నపిల్లల సంస్కారాలు కూడా భవిష్యత్తులో మంచి గృహస్థులుగా తయారయ్యే దిశగా వారు అభివృద్ధి చెందేలా చేస్తాయి. పిల్లలు విద్యాభ్యాసం, నైతికత మరియు కుటుంబ విలువలను అభ్యసిస్తారు.

6.3 ఉపనయన సంస్కారం

ఇది బ్రాహ్మణ, క్షత్రియ, వైశ్య varnాలకు నిర్వహించే ముఖ్య సంస్కారం. ఇందులో విద్యార్థి బ్రహ్మచర్యాశ్రమంలో ప్రవేశించి గురుకులంలో విద్యాభ్యాసం చేస్తాడు. వేదాధ్యయనంతో పాటు ధర్మబోధన, యజ్ఞ విద్యనూ గ్రహిస్తాడు. ఇది ఒక వ్యక్తిని వివాహానికి పూర్వ సిద్ధంగా తయారు చేస్తుంది.

6.4 శిక్షణ సంస్కారం – బ్రహ్మచర్యంలో అభివృద్ధి

బ్రహ్మచర్యంలో ఉండే విద్యార్థి నైతిక విలువలు, ఆచార విధానాలు, శ్రద్ధ, క్షమ, సంయమ, శాంతి వంటి గుణాలను అభివృద్ధి చేసుకుంటాడు. ఇవే వృద్ధిగా అతని వివాహ జీవితానికి ఆధారమవుతాయి.

6.5 కుటుంబ మార్గదర్శకత

వివాహానికి ముందు పెద్దలు కుమార్తెలకు మరియు కుమారులకు కుటుంబ బాధ్యతలు, వివాహ బంధానికి ఉన్న నిబద్ధతలు, భవిష్య జీవనతరంగాలు గురించి అవగాహన కలిగిస్తారు. ఈ సంప్రదాయం చాలా ప్రాచీనమైనది మరియు ఉపయోగకరమైనది.

6.6 శుభ ముహూర్త పరిశీలన

పెళ్లికి ముందే జాతకములు చూసి, తారబలం, గ్రహ స్థితి, ముహూర్త విశ్లేషణ మొదలైన వాటిని పరిశీలించడం అనేది సంస్కారపూర్వకమైన దశ. ఇది శుభారంభానికి ప్రతీక.

ఈ విధంగా, వివాహానికి ముందు సంస్కారాలు వ్యక్తిని శారీరకంగా, మానసికంగా, ఆధ్యాత్మికంగా సిద్ధంగా చేయడమే కాకుండా, కుటుంబం, సమాజం మరియు ధర్మానికి అంకితమయ్యే జీవితం వైపు నడిపిస్తాయి.

7. పెళ్లి చూపులు & సంబంధ నిర్ణయం

హిందూ సంప్రదాయంలో వివాహానికి ముందు జరిగే అత్యంత ముఖ్యమైన దశ “పెళ్లి చూపులు”. ఇది కేవలం ఒక సంప్రదాయం మాత్రమే కాదు, భవిష్య జీవితానికి, కుటుంబాల మైత్రికి బలమైన పునాదిగా మారే ప్రక్రియ. పెళ్లి చూపులద్వారా పెద్దలు వారి పిల్లలకు అనుకూలమైన జీవిత భాగస్వామిని కనుగొనడానికి ప్రయత్నిస్తారు.

7.1 సంబంధ అన్వేషణ

ఇది వివాహ ప్రక్రియలో తొలి అంచె. ఇది ముఖ్యంగా:

• కుటుంబ పరంగా సమానమైన సంస్కృతి కలిగి ఉండటం
• ఆర్థిక స్థితి, విద్య, ఉద్యోగం వంటి అంశాలు అన్వేషించడం
• వంశ పరిచయం, కులాచారం పరిశీలన

ఈ సమయంలో వరుడు మరియు వధువు కుటుంబాల మధ్య మొదటి సంభాషణ జరుగుతుంది.

7.2 పెళ్లి చూపులు (పెళ్లి పరిశీలన)

ఇది ఒక నైతిక మరియు సాంస్కృతిక విలువల ఆధారంగా జరిగే కార్యక్రమం. దీనిలో:

• వధువు ఇంటికి వరుడు కుటుంబం వెళ్తుంది (లేదా తిరగవచ్చు)
• వ్యక్తిగతంగా వధూవరులు పరస్పరం కలుసుకుంటారు
• పెద్దలు పరస్పరంగా మాట్లాడి వారి అభిప్రాయాలను పంచుకుంటారు
• వధూవరుల అభిరుచులు, ప్రవర్తన, నడవడి, సాంప్రదాయ అనుసరణను గమనిస్తారు

7.3 గుణమేళనం & జాతక పరిశీలన

పెళ్లి చూపుల అనంతరం జాతకాలు (కుళ్ళాలు) పరిశీలించడం అనేది అత్యంత ప్రాచీన సంప్రదాయం:

• నక్షత్ర స్థితి, రాశి, గ్రహబలం
• అష్టగుణమేళనం (36 గుణాలు)
• మంగళ దోషం, శనిదోషం, సర్పదోషం లాంటి అంశాలు

అష్టగుణాలలో 18 గుణాలకంటే ఎక్కువ వస్తే సంబంధం సాధారణంగా అనుకూలంగా భావిస్తారు.

7.4 కుటుంబం మధ్య పరస్పర అంగీకారం

జాతకాలు, చూపులు, ఇతర దృక్పథాల ద్వారా అనుకూలత ఉంటే:

• పెద్దలు సమావేశమై సంబంధం పకడ్బందీగా నిర్ణయిస్తారు
• వారసత్వ, ఆచార, కుటుంబ పరస్పర గౌరవం ఇక్కడ కీలకం

7.5 వధూవరుల అభిప్రాయం

ఆధునిక హిందూ సంప్రదాయంలో వధూవరుల అభిప్రాయాన్నీ గౌరవిస్తారు. పెళ్లి చూపుల సమయంలో వారికి మాట్లాడే అవకాశం ఇస్తారు.

“ఇదే సంబంధం మీ జీవితాన్ని ప్రభావితం చేస్తుంది. మీ అభిప్రాయమే ముఖ్యమైనది” — ఇలాంటి ఉక్తులు కుటుంబ సభ్యుల నుండి వినిపిస్తాయి.

ఈ విధంగా, పెళ్లి చూపులు అనేది కేవలం ఒక నిఖార్సైన సంప్రదాయ కార్యక్రమం కాకుండా, ఇద్దరు వ్యక్తుల మధ్య బంధాన్ని నిర్మించడానికి సాంస్కృతికంగా, ధార్మికంగా, మానసికంగా ఒక మేలైన ఆరంభం.

8. జాతక మేళనం – గుణాలు, నక్షత్రాలు, మంగళదోషం

హిందూ సంప్రదాయంలో వివాహానికి ముందు జాతక మేళనం (Horoscope Matching) ఒక ముఖ్యమైన భాగంగా పరిగణించబడుతుంది. ఇది కేవలం జ్యోతిష్యశాస్త్ర పరమైన అన్వేషణ మాత్రమే కాకుండా, జీవిత భాగస్వాముల మధ్య సామరస్యాన్ని, సౌభాగ్యాన్ని నిర్ధారించాలనే లక్ష్యంతో రూపొందిన పద్ధతి.

8.1 జాతక మేళనం అవసరం ఎందుకు?

• వధూవరుల వ్యక్తిత్వం, ఆత్మీయ స్థితి, భవిష్య జీవన శైలికి అనుగుణంగా ఉండేందుకు
• వివాహం అనంతర గృహజీవితం సుఖంగా ఉండేందుకు
• ఆరోగ్యం, సంతానం, ఆర్థిక స్థిరత వంటి అంశాలపై ప్రభావం లేకుండా ఉండేందుకు

8.2 అష్టగుణ మేళనం (36 గుణాలు)

హిందూ జ్యోతిష్యంలో అష్టగుణమేళనం ద్వారా జాతకాలు కలిపి, 36 గుణాల వ్యవస్థ ఆధారంగా అనుకూలత నిర్ణయించబడుతుంది:

1. వర్ణ (1 గుణం): ధార్మిక స్వభావంలో అనుకూలత
2. వశ్య (2 గుణాలు): పరస్పర ఆకర్షణ
3. తారా (3 గుణాలు): ఆరోగ్యం, దీర్ఘాయువు
4. యోని (4 గుణాలు): సహజ అనురాగం
5. గ్రహ మైత్రి (5 గుణాలు): మానసిక సహకారం
6. గణ (6 గుణాలు): స్వభావ సామరస్యము
7. భకూట్ (7 గుణాలు): సంపూర్ణ జీవితం
8. నడి కూట (8 గుణాలు): సంతాన భాగ్యం

30 గుణాలకన్నా ఎక్కువ ఉంటే అత్యుత్తమంగా పరిగణించబడుతుంది.

8.3 నక్షత్ర ఆధారిత సామ్యాలు

వధూవరుల జన్మ నక్షత్రాలపై ఆధారపడి కూట దోషాలు, అశుభ యోగాలు వంటి వాటిని గమనిస్తారు. కొన్ని నక్షత్ర జతలు వివాహానికి అనుకూలం కాదు (ఉదా: మృగశిర – అశ్విని).

8.4 మంగళదోషం (కుజదోషం)

మంగళ గ్రహం 1, 4, 7, 8, 12వ స్థానాలలో ఉండటం వల్ల కుజదోషంగా పరిగణిస్తారు:

• ఇది వివాహ జీవితం, ఆరోగ్యం, పిల్లలపై ప్రతికూల ప్రభావం చూపవచ్చని భావిస్తారు.
• కానీ దీనికి పరిహారాలు కూడా ఉన్నాయి: మంగళ శాంతి పూజ, కుజదోష నివారణ హోమం, మంగళికులతో సంబంధం కలపడం మొదలైనవి.

8.5 శుద్ధ జాతకాలు – సామాజిక విశ్వాసం

జాతకాలు నిష్కళుషంగా ఉండటం చాలా మంది పెద్దలు కోరే అంశం. ఇది ఆరోగ్యకరమైన, స్థిరమైన సంబంధానికి సూచికగా పరిగణించబడుతుంది.

8.6 ఆధునిక దృష్టికోణం

ఇప్పటి సమాజంలో జాతక మేళనం విషయంలో ప్రాముఖ్యత తగ్గిందని భావించినా, కొన్ని కుటుంబాలు ఇంకా దీన్ని కట్టుబట్టిగా పాటిస్తున్నాయి. అయితే, యువత అభిప్రాయాన్నీ సమానంగా పరిగణించడం అనేది సమాజ అభివృద్ధికి సూచన.