సమాచార హక్కు చట్టం పై అవగాహన

సమాచార హక్కు చట్టం (RTI)-సామాన్యుడి చేతిలో శక్తివంతమైన ఆయుధం

భారత ప్రజాస్వామ్యంలో ప్రతి పౌరుడికి అందిన ఒక మహత్తరమైన సాధనం సమాచార హక్కు చట్టం,2005 (Right to Information Act, 2005).

ఈ చట్టం ప్రభుత్వ కార్యకలాపాల్లో పారదర్శకతను (Transparency) మరియు జవాబుదారీతనాన్ని (Accountability) పెంచడానికి ఉద్దేశించబడింది.ప్రభుత్వ పనితీరు గురించి,పాలనా వ్యవహారాల గురించి తెలుసుకునే హక్కును ఇది పౌరులకు కల్పించింది.

చట్టం లక్ష్యం:ప్రజాస్వామ్యం సక్రమంగా పనిచేయాలన్నా,అవినీతిని అరికట్టాలన్నా,ప్రభుత్వాలు ప్రజలకు జవాబుదారీగా ఉండాలన్నా,పౌరులకు విషయ పరిజ్ఞానం ఉండడం,సమాచారంలో పారదర్శకత చాలా ముఖ్యం.ఈ లక్ష్యాన్ని సాధించేందుకే ఈ చట్టాన్ని తీసుకువచ్చారు.

మీ హక్కు ఏమిటి?
ఈ చట్టం కింద,ఏ భారత పౌరుడైనా ప్రభుత్వ సంస్థల (కేంద్ర, రాష్ట్ర ప్రభుత్వాల ఆధీనంలో ఉన్న లేదా గణనీయంగా నిధులు పొందుతున్న) వద్ద ఉన్న ఏ సమాచారాన్నైనా కోరవచ్చు.ఇందులో ఇవి ఉంటాయి.

పనులను,పత్రాలను,రికార్డులను తనిఖీ చేయడం.
రికార్డుల నుండి నోట్సులు లేదా సారాంశాలు తీసుకోవడం,లేదా వాటి ధృవీకరించిన ప్రతులు (Certified Copies) పొందడం.
ఏదైనా వస్తువు యొక్క ధృవీకరించిన నమూనాలు (Certified Samples) పొందడం.
కంప్యూటర్లలో లేదా ఇతర ఎలక్ట్రానిక్ రూపంలో నిక్షిప్తం చేసిన సమాచారాన్ని డిస్కెట్లు ఫ్లాపీలు,టేపుల రూపంలో పొందడం.

సమాచారం ఎలా అడగాలి?

దరఖాస్తు: మీరు సమాచారం కోరుతున్న ప్రభుత్వ కార్యాలయంలోని పౌర సమాచార అధికారి (Public Information Officer – PIO) లేదా సహాయ పౌర సమాచార అధికారి (Assistant PIO) కి దరఖాస్తు చేయాలి.
భాష: దరఖాస్తును ఇంగ్లీషు,హిందీ లేదా మీ రాష్ట్ర అధికార భాషలో వ్రాయవచ్చు.
రుసుము: సాధారణంగా దరఖాస్తు రుసుము రూ.10/- ఉంటుంది.దారిద్ర్య రేఖకు దిగువన (BPL) ఉన్నవారు రుసుము చెల్లించనవసరం లేదు.

*సమయం: దరఖాస్తు అందిన 30 రోజుల్లోగా సమాచారాన్ని అందించాలి.ఒకవేళ అది వ్యక్తి జీవితానికి,స్వేచ్ఛకు సంబంధించిన సమాచారం అయితే,48 గంటల్లోగా అందించాలి.

చట్టం ప్రాముఖ్యత:

సమాచార హక్కు చట్టం కేవలం ఒక చట్టం మాత్రమే కాదు,ఇది పౌరులు తమ హక్కుల గురించి తెలుసుకోవడానికి,ప్రభుత్వ పాలనలో చురుకుగా పాల్గొనడానికి,తప్పులను ప్రశ్నించడానికి మరియు అంతిమంగా అవినీతిని అంతం చేయడానికి ఉపయోగపడే ప్రజా సాధికారతకు చిహ్నం.సామాన్య ప్రజలు ఈ చట్టం గురించి అవగాహన పెంచుకుని,సక్రమంగా వినియోగించుకున్నప్పుడే,ప్రజాస్వామ్యం మరింత బలోపేతం అవుతుంది.

ముఖ్య గమనిక:

దరఖాస్తుదారు కోరిన సమాచారం ఇవ్వడానికి నిరాకరించినా లేదా నిర్ణీత సమయంలో సమాచారం అందించకపోయినా,పౌరులు అప్పీల్ చేసుకోవడానికి కేంద్ర/రాష్ట్ర సమాచార కమిషన్లను ఆశ్రయించవచ్చు.తప్పు చేసిన అధికారులకు చట్టం ప్రకారం జరిమానా విధించే అవకాశం కూడా ఉంది.